ถามตอบคุณภาพน้ำ

1. Chlorination เป็นการฆ่าเชื้อโรคด้วยคลอรีน โดยเป็นสารฆ่าเชื้อโรคสามารถหยุดการเจริญเติบโตของแบคทีเรียส่วนใหญ่ได้ การจะเติมคลอรีนเพื่อฆ่าเชื้อโรคในน้ำนั้นจะต้องเติมในปริมาณที่เพียงพอ เพื่อให้มีคลอรีนอิสระคงเหลืออยู่ในน้ำในปริมาณที่พอเหมาะความต้องการคลอรีน หรือ Chlorine Demand ขึ้นอยู่กับลักษณะทางกายภาพ และเคมีของน้ำ เช่น พีเอช อุณหภูมิน้ำที่มีความขุ่น หรือสารละลายมักต้องการคลอรีนสูง นอกจากนี้ยังขึ้นอยู่กับเวลาของการสัมผัสด้วยChlorine Demand = Chlorine added + Free residual chlorine
2. การประปานครหลวงผลิตน้ำประปา โดยใช้เกณฑ์แนะนำขององค์การอนามัยโลก ปี 1993 ว่า น้ำประปาควรมีคลอรีนอิสระคงเหลือ ไม่น้อยกว่า 0.2 มิลลิกรัมต่อลิตร ในเส้นท่อจ่ายน้ำ เพื่อป้องกันการปนเปื้อนภายหลัง
3. คลอรีนที่ตรวจหาในน้ำประปา คือ ค่าคลอรีนอิสระคงเหลือ ( Free residual chlorine) ซึ่งในเส้นท่อจ่ายน้ำ มีค่าอยู่ในช่วง 0.2-1.2 มิลลิกรัมต่อลิตร

น้ำประปาที่ ต. ทุ่งตะโก อ.หลังสวน จ.ชุมพร ที่นำมาใช้เป็นน้ำตกจากภูเขา เมื่อถูสบู่ไม่เป็นฟอง ทำให้เหนียวตัว เป็นลักษณะของน้ำที่มีความกระด้าง เกิดจากสารประกอบจำพวก แคลเซียม แมกนีเซียม ตรงข้ามกับน้ำอ่อนที่เกิดฟองกับสบู่ได้ง่าย แต่ล้างออกได้ยาก ความกระด้างในน้ำ แบ่งได้เป็น 2 ชนิด คือ

1. ความกระด้างชั่วคราว หรือความกระด้างคาร์บอเนต เกิดจากสารไบคาร์บอเนตของแคลเซียม และแมกนีเซียม น้ำกระด้างชนิดนี้สามารถกำจัดได้โดย

2. ความกระด้างถาวร หรือความกระด้างที่ไม่ได้เกิดจากคาร์บอเนต เกิดจากสารพวกซัล-เฟต และคลดไรด์ ของแคลเซียมและแมกนีเซียม การแก้ไขน้ำกระด้างชนิดนี้มีความยุ่งยาก โดยมีวิธีการ ดังนี้

ในแหล่งน้ำบางแห่ง ที่มีน้ำทะเลหรือน้ำกร่อยซึมเข้ามา ทำให้มีปริมาณของเกลือโซเดียม มากเกินปกติ เมื่อนำมาใช้อาบน้ำกับสบู่ จะทำให้เกิดฟองสบู่ได้ยาก ซึ่งมีลักษณะคล้ายกับว่า น้ำที่ใช้มีความกระด้างมาก แต่ความจริงมีความกระด้างต่ำมาก ปรากฎการณ์เช่นนี้เรียกว่า ความกระด้างเทียม แต่โซเดียมไม่ได้ทำให้เกิดความกระด้างขึ้นในน้ำ ขีดความจำกัดของความกระด้าง ยังไม่มีการกำหนด อย่างไรก็ตาม น้ำประปาควรมีความกระด้างไม่เกิน 80 -100 มก./ล. ของ CaCO3 เพื่อป้องกันการกัดกร่อนในเส้นท่อ

สำหรับคลอรีนที่การประปาใช้อยู่ในปัจจุบันเป็นคลอรีนแก๊ส ปริมาณการใช้อยู่ระหว่าง 2.5 – 3.0 มิลลิกรัม/ลิตรขึ้นกับฤดูกาล และคุณภาพของน้ำดิบ โดยในหน้าร้อนจะมีการเพิ่มปริมาณการใช้สูงกว่าปกติเล็กน้อย เพื่อป้องกันการเกิดโรคระบาดในระบบทางเดินอาหาร เช่นการเกิดอหิวาตกโรค เป็นต้น ในระบบเส้นท่อจ่ายน้ำต้องมีปริมาณคลอรีนคงเหลือไม่น้อยกว่า 0.2 มิลลิกรัม/ลิตร ตามเกณฑ์แนะนำขององค์การอนามัยโลก เพื่อป้องกันการปนเปื้อนภายหลังกลิ่นคลอรีนในน้ำประปาเป็นสัญลักษณ์ของความปลอดภัย ปราศจากเชื้อโรค การกำจัดกลิ่นคลอรีนสามารถทำได้ง่ายมาก เพียงรองน้ำประปาใส่ในภาชนะที่สะอาด และอย่าให้สิ่งสกปรกตกลงไป ตั้งทิ้งไว้ประมาณ 20 – 30 นาทีคลอรีนจะระเหยไปเอง

กองวิเคราะห์คุณภาพน้ำ การประปานครหลวง ขอเรียนชี้แจงคำถามของท่าน ดังนี้

1. พีเอช คือค่าที่แสดงถึงความเป็นกรดหรือด่างของน้ำทิ้ง น้ำทิ้งที่มีสมบัติเป็นกรดจะมีค่าพีเอชน้อยกว่า 7 เป็นด่างจะมีค่าพีเอชมากกว่า 7 และเป็นกลางจะมีพีเอชเท่ากับ 7 ค่าพีเอชของน้ำทิ้งมีความสำคัญในการบำบัดด้วยวิธีทางเคมีฟิสิกส์ และชีววิทยา จำเป็นต้องควบคุมค่าพีเอชของน้ำทิ้งให้คงที่ หรือควบคุมให้อยู่ในช่วงที่จำกัดไว้
2. บีโอดี (Biochemical Oxygen Demand , BOD) คือปริมาณออกชิเจนที่แบคทีเรียใช้ในการย่อยสารอินทรีย์ชนิดที่ย่อยสลายได้ ภายใต้สภาวะที่มีออกซิเจน ค่าบีโอดีจะบอกถึงกำลังความสกปรกของน้ำเสียต่างๆ ในแหล่งน้ำนอกจากนี้ยังใช้ในการออกแบบในการบำบัดน้ำเสียด้วย หากท่านต้องการรายละเอียดเพิ่มเติม สามารถค้นคว้าได้จากหนังสือในห้องสมุดต่างๆ เช่น

การทดสอบไฮโดรเจนซัลไฟด์นั้น ส่วนใหญ่จะวิเคราะห์ในน้ำเสีย ปัจจุบันการประปานครหลวงไม่ได้ทำการวิเคราะห์รายการนี้ วิธีวิเคราะห์ไฮโดรเจนซัลไฟด์ สามารถเปิดดูได้ในหนังสือ Standard Methods for theExamination of Water & Wastewater หากประสงค์จะถามวิธีวิเคราะห์ โปรดแจ้งเบอร์ Fax ของท่าน ทางกองวิเคราะห์คุณภาพน้ำ จะส่ง Fax ไปให้

1. การตรวจสอบเชื้อโรคหรือแบคทีเรียในน้ำประปา จะสามารถกระทำได้ เฉพาะในห้องปฏิบัติการทดสอบเนื่องจากต้องใช้เครื่องมือ อุปกรณ์ หลายชนิดร่วมกัน ต้องใช้บุคลากรที่มีความชำนาญงานและผ่านการฝึกอบรม
2. การตรวจสอบสารละลายในน้ำ หากมีจุดประสงค์เพียงต้องการทราบองศาหรือระดับการเปลี่ยนแปลง ของปริมาณเกลือแร่ในน้ำ (mineralization) ในขณะใดขณะหนึ่ง สามารถใช้เครื่องมือตรวจวัดค่าความนำจำเพาะได้(conductivity meter) แต่ค่าที่วัดได้ไม่ได้บอกให้ทราบถึงชนิดของสารในน้ำ จึงบอกไม่ได้ว่า น้ำนั้นสะอาดปราศจากเชื้อโรคหรือสารพิษ จำเป็นต้องตรวจสอบพารามิเตอร์อื่นๆ ร่วมด้วยเพื่อยืนยัน
3. โดยคุณสมบัติทางเคมี-ฟิสิกส์ ของน้ำประปา เมื่อผลิตจากโรงงาน สูบจ่ายเข้าสู่ระบบท่อจ่ายน้ำแล้ว จะยังคงรักษาคุณสมบัติของน้ำในสภาวะเดียวกันนี้ ได้จนถึงผู้ใช้น้ำปลายทาง เนื่องจากไม่มีกระบวนการอื่นใดเข้ามาเกี่ยวข้องที่จะสร้างผลกระทบต่อคุณภาพน้ำให้ลดลง ดังนั้นคุณภาพน้ำในระบบเส้นท่อ จึงสามารถอ้างอิงถึงคุณภาพน้ำในโรงงานผลิตน้ำได้ หากท่านสนใจ สามารถดูข้อมูลดังกล่าวได้ที่ www.mwa.co.th ในหัวข้อ ความรู้เรื่องกิจการประปา/คุณภาพน้ำ

การประปานครหลวง ผลิตน้ำประปาตามข้อแนะนำขององค์การอนามัยโลก ปี 2006 ซึ่งท่านสามารถดูข้อมูลรายละเอียดต่างๆ ได้ จาก www.mwa.co.th ในหัวข้อ ความรู้เรื่องกิจการประปา/คุณภาพน้ำ/มาตรฐานคุณภาพน้ำประปา

ขอเรียนชี้แจงถึงวัตถุประสงค์ของการจัดทำโครงการน้ำประปาดื่มได้

เพื่อรณรงค์ให้ประชาชนดื่มน้ำประปาที่ใช้เทคโนโลยีการผลิตน้ำประปาตามหลักวิชาการสากล มีการควบคุมและตรวจสอบคุณภาพน้ำทุกขั้นตอนการผลิตตลอด 24 ชั่วโมง ได้รับการรับรองระบบคุณภาพ ISO 9002 พร้อมทั้งยังมีการตรวจสอบคุณภาพน้ำและได้รับการรับรองจากหน่วยงานอื่น อาทิเช่น กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข และคณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ว่าน้ำประปาที่ผลิตได้มีคุณภาพได้มาตรฐานตามที่องค์การอนามัยโลกกำหนดทุกประการ ที่สำคัญคือน้ำประปามีราคาถูกพอสมควรเหมาะแก่เศรษฐกิจในยุคปัจจุบัน

วิธีการทดสอบอย่างง่ายๆว่าน้ำประปาที่บ้านของท่านดื่มได้ คือ เปิดก๊อกน้ำทิ้งสักครู่ (อาจนำภาชนะมารองรับน้ำแล้วนำไปใช้ในกิจกรรมอื่น เช่นรดน้ำต้นไม้ ล้างภาชนะ ซักผ้า ฯลฯ) นำภาชนะ เช่นแก้วรองรับน้ำเพื่อดูความใสของน้ำ ดมแล้วได้กลิ่นคลอรีน แสดงว่าน้ำประปาสะอาด และปลอดภัยใช้ดื่มได้ มีคลอรีนคงเหลือที่ใช้ฆ่าเชื้อโรคในน้ำนอกจากนี้ท่านจะต้องดูแลระบบท่อภายในบ้าน หากเป็นท่อเหล็กเกิน 5 ปีแล้วจะหมดอายุการใช้งาน ควรเปลี่ยนเป็นท่อพีวีซีแทน เพื่อมิให้สนิมเหล็กหลุดปะปนมากับน้ำประปา ไม่ควรใช้เครื่องสูบน้ำโดยตรงจากเส้นท่อ ควรมีถังพักน้ำและหมั่นดูแล ล้างทำความสะอาดอย่างสม่ำเสมอ

ดังนั้นหากท่านอาศัยอยู่ในเขตพื้นที่กรุงเทพมหานคร นนทบุรี และสมุทรปราการ ที่ใช้น้ำประปาจากการประปานครหลวงแล้ว มั่นใจได้ว่า น้ำประปาสะอาด สามารถใช้ดื่มได้อย่างปลอดภัย

ปริมาณคลอรีนที่การประปาฯใช้เพื่อฆ่าเชื้อโรคอยู่ระหว่าง 1.0 – 1.8 มิลลิกรัมต่อลิตร ซึ่งองค์การอนามัยโลกกำหนดให้ใช้คลอรีนในระบบผลิตน้ำประปาได้ไม่เกิน 5.0 มิลลิกรัมต่อลิตร ฉะนั้น คลอรีนที่การประปาฯใช้นั้นอยู่ในเกณฑ์กำหนดและระบบผลิตของการประปาฯได้รับการรับรอง ISO 9002 ซึ่งปริมาณคลอรีนที่ใช้นี้ต่ำกว่าที่ใช้ในสระว่ายน้ำค่อนข้างมาก จึงขอเรียนว่าน้ำประปามิใช่สาเหตุที่ทำให้ผมร่วงและแสบหน้าแต่ประการใดผลการตรวจสอบคุณภาพน้ำที่บ้านท่านในเบื้องต้น เมื่อวันที่ 12 ตุลาคม 2544 เวลา 12.00 น. ตรวจวัดคลอรีนได้ 0.96 มิลลิกรัมต่อลิตร อยู่ในเกณฑ์ปกติ ส่วนผลวิเคราะห์อื่นๆซึ่งต้องวิเคราะห์ในห้องปฏิบัติการจะแจ้งให้ทราบภายหลัง

ปัญหาดังกล่าวแนะนำให้ท่านตรวจสอบปลายหัวก๊อก ส่วนมากจะเป็นสาเหตุจาก Aerator ที่ติดไว้อาจมีลักษณะต่างๆ กัน เช่น เป็นตาข่าย เป็นซีก เป็นแฉกๆ เป็นต้น ถ้ามีให้ถอดออกฟองอากาศจะหายได้ และให้ดูเรื่องแรงดันน้ำประกอบด้วย ถ้าไม่หายน่าจะมีสาเหตุจาก ปั๊มที่ใช้จ่ายน้ำเข้าเส้นท่อมีอากาศเข้าที่ Packing ของตัวปั๊มน้ำได้ อย่างไรก็ตามฟองอากาศที่เกิดขึ้นไม่อันตรายและไม่ทำให้คุณภาพน้ำเปลี่ยนแปลง

1. สารคาร์บอนสามารถกำจัดคลอรีนได้ คาร์บอนที่ใช้งานมี 2 ประเภท คือ แบบผง (Powder ActivatedCarbon) และแบบเกล็ด (Granular Activated Carbon) โดยคาร์บอนผงมีราคาถูกกว่าแบบเกร็ดประมาณ 2-3 เท่าแต่ไม่คุ้มค่าและประหยัดในการทำรีเจนเนอเรชัน ซึ่งเป็นการฟื้นฟูสภาพให้กับคาร์บอนผงที่เสื่อมแล้ว จึงเป็นแบบใช้แล้วทิ้งได้เลย ส่วนคาร์บอนแบบเกร็ดที่ใช้และเสื่อมแล้ว สามารถนำไปทำรีเจนเนอเรชันและนำกลับมาใช้ใหม่ได้ แต่การทำรีเจนเนอเรชันทุกครั้งต้องมีคาร์บอนสูญเสียไปประมาณ 5 % เพราะการทำรีเจนเนอเรชันต้องเผาไหม้ที่อุณหภูมิสูงมาก ทำให้คาร์บอนบางส่วนป่นกลายเป็นผงละเอียดจนใช้การไม่ได้
2. การกำจัดคลอรีนในน้ำประปาให้หมดไป นอกจากการกักเก็บน้ำทิ้งไว้ประมาณ 1 วันแล้วยังสามารถใช้โซเดียมไธโอซัลเฟต (Na₂S₂O₃) 3 % ประมาณ 2-3 หยดต่อน้ำ 100-120 ml. นอกจากนี้ยังแก้ไขได้โดยบรรจุคาร์บอนแบบเกร็ดไว้ในถังแล้วปล่อยให้น้ำไหลผ่านชั้นคาร์บอน คลอรีนก็ถูกกำจัดออกหมด
3. การกำจัดความกระด้างของน้ำ หมายถึง การกำจัดแคลเซียมและแมกนีเซียม ออกจากน้ำจนมีความเข้มข้นอยู่ในระดับที่ไม่กระทบกระเทือนต่อการใช้น้ำ โดยปกติแล้วมักยอมให้มีความกระด้างอยู่ในน้ำเพื่อป้องกันการสึกกร่อนวิธีกำจัดความกระด้าง สามารถทำได้ 2 วิธี คือ วิธีเคมีหรือวิธีตกผลึกและวิธีแลกเปลี่ยนไอออน

ตามที่คุณ wine_hk@hotmail.com ได้ส่ง mail สอบถามในเรื่องการใช้น้ำบาดาลโดยผ่านการกรองโดยใช้ทรายกรองและแกลบเผา แต่คุณภาพน้ำที่ออกมามีลักษณะมันๆติดๆเหมือนกับมีสารส้ม เวลาอาบไม่สบายตัวขออธิบายว่า น้ำบาดาลที่คุณใช้น่าจะมีปริมาณความกระด้างที่เกิดจากหินปูนและปริมาณเหล็กหรือแมงกานีสที่อยู่ใต้ดิน ทำให้น้ำที่ออกมาจากบ่อบาดาลเวลาสัมผัสกับอากาศจะมีลักษณะดังกล่าว แต่ข้อมูลที่ให้มายังน้อยเกินไปแต่สาเหตุที่อธิบายดังกล่าวข้างต้นอธิบายจากประสบการณ์ว่าน่าจะเป็นลักษณะน้ำที่เกิดจากสาเหตุดังกล่าว ข้อมูลที่น่าจะมีให้มาเพิ่มเติมคือ บริเวณที่ตั้งอยู่จังหวัดไหน ความลึกบ่อบาดาล ลักษณะน้ำที่สังเกตด้วยตาเปล่าเป็นอย่างไร มีฝ้าลอยอยู่ด้านบนไหมเป็นต้น

เครื่องกรองน้ำระบบ R.O. หรือ Reverse Osmosis นิยมนำมาใช้ในการบำบัดน้ำกร่อย หรือ น้ำทะเลในประเทศหรือ พื้นที่ที่น้ำจืดเป็นสิ่งหาได้ยาก เนื่องจากกระบวนการผลิตน้ำประปาที่ใช้อยู่ทั่วโลก ไม่มีขีดความสามารถในการกำจัดเกลือคลอไรด์ (Sodium Chloride) ออกจากน้ำ และเหมาะที่จะเป็นทางออกสำหรับ การผลิตน้ำที่มีความสกปรกสูง หรือ มีแร่ธาตุบางชนิดมากเกินไป นอกจากนี้ ระบบ R.O. ยังนำไปใช้ในอุตสาหกรรมบางประเภท เช่น อุตสาหกรรมการผลิตยา อุตสาหกรรมการผลิตสารกึ่งตัวนำ (semi-conductor) อุตสาหกรรมการผลิตน้ำผลไม้เข้มข้น ฯลฯน้ำประปาเมื่อผ่านเครื่องกรองน้ำระบบ R.O. จะถูกดึงแร่ธาตุที่จำเป็นสำหรับร่างกายออกไป และเนื่องจากเป็นน้ำบริสุทธิ์ เมื่อเข้าสู่ร่างกายจึงไปดึงแร่ธาตุต่าง ๆ ในร่างกายออกมา ซึ่งในระยะยาวเป็นผลเสียต่อสุขภาพ

การที่มีบริษัทนำเครื่องมือที่เรียกว่า TDS Meter มาจุ่มลงในน้ำประปาและน้ำบริสุทธิ์ เพื่อจะขายอุปกรณ์กรองน้ำ มีวัตถุประสงค์หลอกลวงทำให้เกิดการเข้าใจผิด โดยใช้เครื่องมือที่ไม่ผ่านมาตรฐานการวิเคราะห์สากล และไม่นำมาใช้ทดสอบวิเคราะห์ในห้องปฏิบัติการสากล โดยมีข้อเท็จจริงทางด้านวิทยาศาสตร์ดังนี้

1. เครื่องวัด TDS Meter ที่บริษัทอ้างถึงมีแท่งเหล็กและ แท่งอลูมิเนียมแช่อยู่ในน้ำ แล้วใช้กระแสไฟตรงให้เกิดปฏิกิริยาทางเคมีที่เรียกว่า Electrolysis ทำให้เกิดการละลายของแท่งเหล็ก เป็นตะกอนแดงในน้ำที่ยอมให้กระแสไฟฟ้าผ่านได้ เช่น น้ำประปา น้ำดื่มบรรจุขวดทั่วไป ซึ่งมีแร่ธาตุตามธรรมชาติประกอบอยู่
2. สำหรับน้ำบริสุทธิ์ เป็นน้ำที่เอาแร่ธาตุออกเกือบหมด ซึ่งจะไม่ยอมให้กระแสไฟฟ้าผ่านได้ จึงไม่เกิดปฏิกิริยาทางเคมี ในการละลายของแท่งเหล็กจึงไม่มีตะกอนเหล็กปรากฏให้เห็น น้ำจึงใสตามปกติ

หนอนแดงเกิดจากแมลงบางชนิดวางไข่ในน้ำนิ่ง ๆ เช่นเดียวกับยุงจะเห็นลูกน้ำอาศัยอยู่ในโอ่ง ถังพักน้ำ ปิดไม่สนิท การเจริญเติบโตของหนอนแดงอาศัยสิ่งสกปรกที่อยู่ในก้นโอ่ง ถังพักน้ำต่าง ๆ ที่ไม่ได้ทำความสะอาดเป็นเวลานาน แพร่พันธุ์เป็นจำนวนมาก เมื่อมีการใช้น้ำในระดับก้นถัง จะไหลมาตามท่อส่งน้ำเข้าสู่ระบบท่อต่าง ๆ ภายในบ้านได้ หรืออาจจะเข้าทางเครื่องสูบน้ำโดยตรงจากท่อได้ ในกรณีที่ท่อทางดูดแตกชำรุด และฝังอยู่ในที่ชื้นแชะหรือมีน้ำท่วม ก็จะดูดหนอนแดงและสิ่งสกปรกที่อยู่ตามพื้นดินเข้าสู่ระบบท่อภายในบ้านได้ ระบบน้ำประปาหนอนแดงไม่สามารถอยู่ได้ เพราะมีระบบการตกตะกอน การกรอง การฆ่าเชื้อโรค และไม่สามารถเข้ามาในท่อแตกรั่วได้ เพราะมีแรงดันน้ำและมีคลอรีนตลอดเวลาผู้ใช้น้ำควรตรวจสอบถังพักน้ำทุกชนิด โดยทำความสะอาดเปลี่ยนถ่ายน้ำภายในถังเป็นประจำและตรวจสอบระบบท่อแตกรั่ว เพื่อกันสิ่งปนเปื้อนเข้าระบบท่อภายในบ้าน